วิธีทำ

ส่วนประกอบของเกวียน

        เกวียนทั่วไปประกอบด้วยส่วนสำคัญ ๆ 3 ส่วนดังนี้

        1.ส่วนล้อเกวียน  เกวียนจะมีล้อขนาดใหญ่  เส่นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.40-1.60 เมตร  ทำด้วยไม้เนื้อแข็งมีกำ 16 ซี่  เพื่อทำหน้าที่กงล้อแข็งแรงมั่นคง  และเป็นตัวเชื่อมติดต่อกับดุมด้วย  ล้อเกวียนมีส่วนประกอบ  ดังนี้

          1)  กง  คือ  ขอบล้อเกวียน  ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง  เช่นไม้แดง  ไม้เต็ง  ไม้รัง  ไม้ประดู่  ถากให้เป็นรูปโค้ง 4 ท่อน  นำมาเชื่อมต่อกันเป็นวงกลม  โดยทำเดือยใส่และตอกสลักลิ่มให้มั่นคง  ที่ขอบในเจาะช่องสำหรับใส่ปลายกำ  วัดระยะให้เท่ากัน 16 ช่อง

          2)  ดุม  คือ  ส่วนที่เป็นศูนย์กลางของวงล้อ  ทำด้วยไม้เนื้อแข็งดังกล่าว ยาว 1 ศอก  เส้นผ่าศูนย์กลาง 1 คืบ  หรือใหญ่กว่าเล็กน้อย  กลึงให้เป็นรูปกลมทรงกระบอกป่องกลางตรงกึ่งกลางจะเจาะรูสำหรับใส่ไม้กำ 16 ช่อง   เว้นระยะเท่ากัน  เจาะรูตรงศูนย์กลางของดุมสำหรับใส่เพลา

          3)  กำ  คือ  ซี่กำ 16 ซี่  เป็นตัวยึดกงล้อให้ติดกับดุม  กำนี้จะทำด้วยไม้ขนาดกว้าง 2 นิ้ว  หนา 1 นิ้วครึ่ง  ยาว 3 ศอก  เกลาแต่งให้ได้ขนาด  ปลายด้านหัวใส่ไปในรูเจาะของดุมใส่ลิ่มให้แน่น  ส่วนด้านปลายนำไปใส่ช่องที่เจาะกงทั้ง 16 ช่อง

        เมื่อประกอบล้อเกวียนเสร็จแล้ว  ต้องนำไปกลึงให้วงล้อกลมกลึงที่สุด  บางท้องถิ่นยังใช้แผ่นเหล็กบางๆ กว้างเท่ากับส่วนหนาของกงล้อประกบติดกับล้อ  เพื่อกันวงล้อสึกเมื่อใช้เดินทางไกลๆ

          4)  เพลา  เป็นไม้กลมขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1 นิ้วครึ่ง ยาว 1 ศอก 1 คืบ คือเพลาจะใส่ไปในรูดุมให้มีขนาดครือๆ  ส่วนปลายด้านหนึ่งบากเป็นเดือยฝังอยู่ที่เบรกเกวียนภาษาถิ่นอีสานเรียกว่า “ แพด “ ส่วนปลายด้านหนึ่งเจาะฝังแน่นในกล้องเพลา  คือลูกกระโปกเกวียนซึ่งติดแน่นกับตัวเกวียน ( ไม่ทูบเกวียน ภาษาอีสานเรียกว่า “ ไม้ทวก “)ปัจจุบันหลายท้องถิ่นใช้เหล็กตันขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1 นิ้ว ทำเป็นเพลา เพราะทนทานไม่ค่อยจะหักง่าย

          5)  อั่วเกวียน  คือไม้เนื้อแข็งกลึงเป็นรูปวงแหวนเส้นผ่าศูนย์กลาง 4 นิ้ว ยาว 4 นิ้ว เจาะรูกลมขนาดเครือๆ กับเพรา เจาะฝังอยู่ในรูดุมทั้งสองข้าง  ตอกอัดให้แน่นโดยใช้ยางไม้เป็นกาวตรึงให้ติดแน่นกับรูดุม  อั่วเกวียนนี้ทำหน้าที่กันดุมสึกนั่นคือเมื่อใช้นานไปเพลากับ

          6)  หลังจากนั้นก็นำส่วนประกอบต่างๆมาประกอบเข้ากัน