ภาพนิ่ง PPT
ชื่อพฤกษศาสตร์ Bixa orellana Linn.
ชื่อพื้นเมือง คำแสด คำเงาะ คำแงะ (กรุงเทพฯ) มะกายหยุม แสด (เหนือ) จำปู้ ส้มปู้ (สุรินทร์) ชาด (ภาคใต้)
คำแสด เป็นไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้น สูงได้ถึง ๘ เมตร แตกกิ่งก้านสาขามา ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปไข่ กว้าง ๘-๑๒ ซม. ยาว ๑๑-๑๒ ซม. ปลายแหลม ฐานเว้าเข้าเล็กน้อย ดอกข่อ ออกที่ปลายกิ่ง กลีบดอกสีขาวแกมชมพู มีเกสรตัวผู้จำนวนมาก ผล เป็นผลแห้งรูปไข่ สีแดงหรือน้ำตาลเขียว มีขนคล้ายเงาะ แตกเป็น ๒ ฝา เมล็ดรูปสามเหลี่ยม มีร่องที่หลังและปกคลุมด้วยเยื่อสีแดง
ที่อยู่ ปลูกได้ทั่วไปทุกภาค นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลได้ถึง ๒๐๐๐ ฟุต ในที่ชุ่มชื้นชอบขึ้นในดินร่วนซุย
การขยายพันธุ์ ที่ได้ผลที่สุด คือ การใช้เมล็ดเพาะโดยหว่านลงในแปลงกลางแจ้ง เมื่องอกขึ้นมาสูง ๕-๖ นิ้ว ก็นำไปชำหรือปลุกในกระถางเดี่ยว หรือแปลงชำ ให้ต้นสูงประมาณ ๑ ฟุตขึ้นไป จึงนำไปปลูกลงในดินตามที่ต้องการ โดยมีระยะปลูกห่างกันประมาณ ๑๕ฟุต นอกจากนั้นยังอาจตัดกิ่งปักชำ ซึ่งมีเปอร์เซ็นต์แตกราก ๒๗%
ประโยชน์อื่น ๆ รายาไทยใช้ดอกต้มกินเป็นยาบำรุงโลหิต แก้โรคโลหิตจาง แก้บิด
ส่วนที่ให้สี ได้จากเนื้อหุ้มเมล็ดและเมล็ด จะให้สีแสด แดง และแดงปนน้ำตาลและสีที่ได้จะมีความคงทนต่อด่างหรือกรดอ่อนๆ และไม่ตกง่าย
วิธีเตรียมสีจากเมล็ดคำแสด แกะเมล็ดออกจากผลที่แก่จัด แช่น้ำร้อนหมักทิ้งไว้หลายๆ วัน สารสีจะตกตะกอนแยกเมล็ดออก นำน้ำสีที่ได้ไปเคี่ยวจนงวดเกือบแห้ง แล้วนำไปตากแดดจนแห้งเป็นผงสีส้ม (bixin) เก็บไว้ใช้งานได้ โดยสามารถนำไปใช้แต่งสีอาหารประเภทเนยหรือเนยเทียม ใช้ผสมในน้ำยาขัดหนังให้สีแดงคล้ำ และใช้ย้อมสีผ้าฝ้ายและไหมได้ดี
การย้อมสี ใช้เนื้อหุ้มเมล็ดหรือเมล็ดที่ตำให้ละเอียดแช่น้ำทิ้งไว้ 1 คืน หรือสังเกตว่าได้สีตามที่ต้องการแล้ว กรองเอาเมล็ดและเนื้อออกนำเอาเฉพาะน้ำที่ต้มได้ไปต้มให้เดือดอ่อนๆ ใส่ปูนขาวหรือน้ำด่างและน้ำจากพืชที่มาสเปรี้ยว จากนั้นนำผ้าหรือเส้นด้ายที่ผ่านการทำความสะอาด และบิดให้หมาดลงย้อมในหม้อย้อมต้มต่อไปนานประมาณ 30 นาที หรือจนกว่าจะได้สีตามที่ต้องการ และหมั่นกลับผ้าบ่อยๆ จากนั้นยกหม้อย้อมลง ทิ้งไว้ให้เย็น นำผ้าหรือเส้นด้ายบิดให้หมาดกระตุกให้ตึง 2-3 ครั้ง และนำไปผึ่งให้แห้งแล้วจึงนำมาซักในน้ำสะอาดจนน้ำใส จากนั้นนำไปผึ่งให้แห้งจะให้สีแดงเก็บไว้ใช้งานต่อไป
ภาพนิ่ง 47