บุกดาวอังคาร

ดาวอังคารเปนดาวเคราะหดวงหนึ่งของสุริยจักรวาล ที่โคจรรอบดวงอาทิตยหนึ่งรอบโดยใชเวลา นาน 687 วัน ดาวเคราะหดวงนี้อยูหางจากดวงอาทิตย โดยเฉลี่ย 235 ลานกิโลเมตร จึงนับวาอยู ไกลจากดวงอาทิตยประมาณ 1.2 เทาของระยะทางที่โลกอยูหางดวงอาทิตย มันจึงไดรับแสงสวางและ ความรอนนอยกวาโลกมาก อุณหภูมิของ "บรรยากาศ" บนดวงดาวนี้จึงตํ่ าถึง --60 องศา เซลเซียส ดาวอังคารมีขนาดเล็กกวาโลกครึ่งหนึ่ง และหมุนรอบตัวเองหนึ่งรอบโดยใชเวลานาน 24 ชั่ว โมงกับ 31 นาที ดังนั้น วันหนึ่งๆ บนดาวอังคาร จึงนานพอๆ กับวันหนึ่งๆ บนโลกเรา และจากการที่ แกนหมุนของดาวอังคารเอียงทํามุม 24 องศา ดับระนาบการโคจรของมัน (แกนของโลกเอียงทํ ามุม 23.5 องศากับระนาบการโคจร) มันจึงมีฤดูกาลเหมือนโลกเรา

มนุษยเรามีการผูกพัน และสนใจดาวอังคารมานานหลายพันปแลว นักดาราศาสตรชาวบาบิโลน เมื่อ สังเกตเห็นดาวดวงนี้มีสีแดงเรื่อๆ เหมือนเลือด จึงไดตั้งชื่อมันวา Nergel ซึ่งเปนชื่อของมรณเทพ สวนชาว จีนเรียกดาวอังคารวา ดาวพระเพลิง เพราะเห็นมันมีสีแดงคลายสีกองไฟและชาวกรีก เรียกดาวอังคารวา Mars ตามชื่อของเทพเจาแหงสงคราม

นักดาราศาสตรยุคใหมไดเริ่มสนใจศึกษาดาวอังคารอีกครั้งเมื่อ G. Casini นักดาราศาสตรชาวอิตา เลียนไดสังเกตเห็นวา บริเวณขั้วของดาวมีสีขาว เพื่อที่จะชี้แจงที่มาของสิ่งที่ Casini เห็น W. Herschel นัก ดาราศาสตรชาวอังกฤษผูพบดาวมฤตยูจึงไดอธิบายวา มันคือนํ้ าแข็ง และเมื่อ Herchel เห็นบริเวณขาวที่วา นี้มีขนาดใหญขึ้นในฤดูหนาว และลดขนาดเล็กลงในฤดูรอน เขาก็ยิ่งมั่นใจวา ดาวอังคารมีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู อยางแนนอน

ในป พ.ศ. 2420 G.V. Schiaparalli นักดาราศาสตรชาวอิตาเลียน ไดเห็นลายเสนจํานวนมาก พาด ตัดผิวดาวอังคาร เขามีจินตนาการวา เสนที่เขาเห็นนั้นคือ คลอง รายงานการเห็นคลองบนดาว อังคารโดย Schiaparalli ไดทํ าใหผูคนสมัยนั้นตื่นเตนมาก เพราะคลองที่ Schiaparalli เห็นนั้นมี ความยาวถึง 1,500 กิโลเมตร ซึ่งนับวายาวกวาคลอง Suez ของอียิปตถึง 10 เทา และ Ferminand de Lesseps ตองใชเวลาขุดคลอง Suez นานถึง 11 ป จึงจะเสร็จสิ้น ดังนั้น คนหลายคนในยุคนั้นจึงคิดวาคลองบนดาวอังคารคือคลองที่เทวดาขุดแนๆ ชาวบานในสมัยนั้น จึงเสนอใหมีการติดตอกับมนุษยบนดางอังคารโดยวิธีราดนํ้ ามันลงใน คลองแลวจุดไฟในตอนกลางคืน เพื่อใหชาวดาวอังคารไดเห็นแสงไฟที่ชาวโลกจุด

แตเมื่อสหรัฐฯ ไดสงยาน Viking 2 ไปลงบนดาวดวงนี้ ในป พ.ศ. 2518 การวิเคราะหดินบนดาวได แสดงใหเห็นวา ดาวอังคารไมมีมนุษยหรือสัตวในรูปแบบที่เรารูจักอาศัยอยูเลย นอกจากนี้ ภาพถายที่ไดจาก การสงดาวเทียมและยานอวกาศตางๆ ไปโคจรและลงบนดาวอังคารในชวงเวลา 10 ปที่ผานมา ยังแสดงให เห็นวา ดาวอังคารแทบจะไมมีบรรยากาศหอหุมเลย เพราะความดันอากาศบนดาวอังคารนอยนิดคิดเปน 0.000001% ของความดันอากาศบนโลก การไรบรรยากาศเชนนี้ ทํ า ใหรังสีตางๆ จากดวงอาทิตยสามารถทะลุผานไปกระทบผิวดาวไดหมด โดยปราศจากการดูดกลืนใดๆ ภาพถายโดยยาน Mariner ยังแสดงให เห็นอีกวา 25% ของผิวดาวถูกอุกกาบาตพุงชน และภูเขา Olympus Mons ซึ่งมีปากปลองกวาง 30 กิโลเมตรและสูง 27 กิโลเมตรนั้น ถือ ไดวาเปนภูเขาลูกใหญที่สุดในสุริยจักรวาล เพราะสูงกวายอดเขา Everest ของโลกถึง 3 เทา สภาพหุบเหวบนดาวก็นาสนใจมากเชนกัน เพราะหุบเหวบนดาวอังคารบางหุบเหวลึกกวาหุบเขา Grand Canyon ของโลกถึง 3 เทา

ดังนั้น เราจะเห็นไดวา ดาวอังคารมีสภาพทางธรณีวิทยาที่นาสนใจยิ่ง เพราะจุดตํ่ าสุดของหุบเขาอยู่ ตํ่ ากวายอดเขา Olympus Mons ถึง 32 กิโลเมตร (ยอดเขา Everest ของเราอยูสูงกวาทองมหาสมุทรแปซิ ฟกเพียง 20 กิโลเมตรเทานั้นเอง) นี่คือภาพความเปนทะลุมปุมปูของผิวดาวอังคารที่เรารูจัก

มาบัดนี้ ภาพลักษณดังกลาวกํ าลังไดรับการเปลี่ยนแปลง เพราะภาพถายที่ไดจากยาน Path finder และ Sojourner ของสหรัฐฯ ที่ไดสงไปสํ ารวจดาวอังคาร แสดงใหเห็นวา 1 ใน 3 ของผิวดาวราบเรียบจนนา พิศวง และบริเวณราบเรียบเปนลานขนาดมโหฬารนี้อยูทางเหนือของดาว นักธรณีวิทยาไดเปรียบเทียบวา พื้นที่นี้ราบเรียบเสมือนหนากลอง เพราะใครก็ตามที่ไดมีโอกาสขับรถไปบนพื้นที่นี้ไกล 100 กิโลเมตร เขาจะ เห็นเนินที่สูงอยางมากไมเกิน 1-2 เมตร ผิวดาวอังคารจึงเปรียบเสมือนเปนลานสเก็ตนํ้ าแข็งที่มีขนาดใหญที่ สุดในสุริยจักรวาลเลยทีเดียว

ในความเปนจริงนั้น โลกของก็มีพื้นผิวที่ราบเรียบขนาดมโหฬารเหมือนกัน แตไมมีใครเห็นเพราะพื้นที่ ที่วานี้อยูใตมหาสมุทร ซึ่งนักสมุทรวิทยาไดพบมานานแลววาทองมหาสมุทร ของโลกมีความราบเรียบไมแพ พื้นที่ราบบนดาวอังคารเลย ขอสังเกตที่ได ชี้นำใหนักวิทยาศาสตรหลายคนเห็นวาการที่ผิวดาวอังคารราบเรียบ นั้น เพราะพื้นที่สวนนี้เคยเปนทองมหาสมุทรนั่นเอง และนั่นก็หมายความวา ในอดีตเมื่อหลายพันลานปมา แลว ดาวอังคารเคยมีทะเล คํ าถามหนึ่งที่ติดตามมาคือ

ทะเลบนดาวอังคารมาจากไหนและเหือดแหงหายไป เพราะเหตุใด

ในการตอบคําถามนี้ V. Baker แหงมหาวิทยาลัย Arizona ในสหรัฐอเมริกาคิดวาในอดีตภูเขาไฟบน ดาวอังคารคงระเบิดรุนแรงและบอยความรอนจากภูเขาไฟทํ าใหนํ้ าแข็งที่ขั้วเหนือของดาวหลอมเหลวเปนนํ้ า ซึ่งนํ้าปริมาณมากนี้จะไหลจากขั้วดาวมารวมกันเปนทะเลในบริเวณเหนือเสนศูนยสูตร แตแกสคารบอนไดออก ไซดปริมาณมากที่ไดถูกพนออกมาจากการระเบิดของภูเขาไฟมีบทบาททํ าใหเกิดปรากฏการณเรือนกระจกบน ดาว และอากาศที่รอนนี้ทํ าใหนํ้าทะเลเหือดหายไปในที่สุด

ในการประชุมของสมาคม American Geophysical Union เมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2541 ที่ Boston J. Head แหง Brown University ไดรายงานวา จากขอมูลการสํ ารวจความราบเรียบของ ผิวดาวอังคาร เขาไดคํ านวณพบวา หากทะเลบนผิวดาวอังคารเคย มีจริง ทะเลนั้นควรจะมีนํ้ าลึกถึง 400 เมตร

จะอยางไรก็ตาม ขณะนี้ ยาน Mars Global Surveyor ของสหรัฐฯ มีกํ าหนดจะถายผิวดาวอังคารอีกในตนป พ.ศ. 2542 หากภาพถายที่ไดชี้ใหเห็นอยางชัดเจนวา ดาวอังคารเคยมีทะเลจริง ความรูนี้จะเปนเรื่องที่นาสนใจมากเพราะทองทะเลของโลกนี้มีฟอสซิลตางๆ อุดมสมบูรณ ดังนั้น ทองทะเล ของดาวอังคารก็นาจะมีฟอสซิลของสิ่งมีชีวิตเปนจํานวนมากเชนกัน

นักดาราศาสตรหลายคนคิดวา ชีวิตที่เคยมี หรือกํ าลังมีหรือจะมีบนดาวอังคาร คงเปนชีวิตที่ไมมีโครง สรางสลับซับซอน คือเปนชีวิตงายๆ ทั้งนี้เพราะพลังงานที่ไดจากการระเบิดของภูเขาไฟบนดาว พลังงานที่ได จากดวงอาทิตย และพลังงานที่ไดจากการเคลื่อนยายเปลือกทวีปของดาวอังคารจะไมมากพอที่จะทํ าใหสิ่งมี ชีวิตรูปแบบงายๆ วิวัฒนาการไปสูการเปนสิ่งมีชีวิตชั้นสูง

หากความคิดของ B. Jakosky ที่ปรากฏในวารสาร Journal of Geophysical Research ฉบับ เดือนสิงหาคมนี้เปนจริง นั่นก็หมายความวาโอกาสที่ NASA จะพบสิ่งมีชีวิตบนดาวอังคารก็มีนอยตามไป ดวย เพราะสิ่งมีชีวิตที่ NASA ตองการเห็นนั้นจะมีปริมาณไมมาก และอาจจะหลบอยูในที่เพียงไมกี่แหงบน ดาวเทานั้นเอง

Jakosky ไดขอสรุปเรื่องโอกาสการเกิดสิ่งมีชีวิตบนดาวอังคาร จากการเปรียบเทียบพลังงานบนโลก และบนดาวอังคาร และเขาไดพบวา ภูเขาไฟบนโลกปลดปลอยพลังงานออกมาสูงกวา ภูเขาไฟบนดาวอังคารหลายรอยเทา และพลังงานที่ถูกปลดปลอยออกมาเวลาเกิดปรากฏการณแผนดินไหวบนดาวอังคารก็นอยกวา บนโลกมาก เขาคํ านวณพบวาตั้งแตดาวอังคารถือกํ าเนิดจนถึงปจจุบัน พลังงานที่ดาวอังคารไดรับมีมากพอ ที่จะสรางชีวิตไดเพียง 20 กรัมตอตารางเซนติเมตรเทานั้นเอง ซึ่งพลังงานนี้โลกสรางไดตั้งแตเมื่อโลกมีอายุได 100 ลานป (ปจจุบันนี้โลกมีอายุ 4,600 ลานป) ดังนั้น สิ่งมีชีวิตบนดาวอังคารจึงรับพลังงานไดไมมากพอที่ จะพัฒนาไปสูความเปนสัตวชั้นสูง Jakosky จึงไดเสนอให NASA คนหา "ชีวิต" เฉพาะตามบริเวณที่มีนํ้ าพุ รอนเทานั้น

ปญหาชีวิตบนดาวอังคารจะมีหรือไมมี และถามี มันจะอยูในรูปแบบใด คงเปนปญหาที่ชาวโลกรอ คอยคําตอบ เพราะทศวรรษหนานี้จะเปนทศวรรษแหงการสํ ารวจดาวอังคาร โดยสหรัฐฯ จะสงยานอวกาศ 2 ลํา ลงคนหาชีวิตบนดาว และในป พ.ศ. 2546 ยาน Mars Surveyor ก็จะถูกสงไปลงเก็บหินและดินบนดาว แลวนํากลับมาวิเคราะหบนโลก สวนทางญี่ปุนนั้น ก็ไดสงยาน Planet B มุงหนาสูดาวอังคารเรียบรอยแลว ตั้งแตเมื่อตนป พ.ศ. 2541

ขอมูลทั้งหลายทั้งปวงที่เราจะไดรับจากยานอวกาศเหลานี้ จะทํ าใหเราผูกพันและสนใจจะไปเยือน ดาวอังคารในอีก 30 ปครับ

ที่มา : ดร.สุทัศน์ ยกส้าน
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.)