ห้ามไม่ให้เจ้าเมืองไปเมืองสุพรรณบุรี

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๕พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง พระกรุณาโปรดเกล้าให้ฉันเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย
ในปีนั้นฉันออกไปตรวจ หัวเมืองต่างๆ ทางฝ่ายเหนือ ตั้งแต่กรุงศรีอยุธยาขึ้นไปถึงเมืองพิษณุโลก สวรรคโลก สุโขทัย เมืองตาก
แล้วกลับลงมาทางเมืองกำแพงเพชร มาประจบทางขาขึ้น ที่เมืองนครสวรรค์ แล้วล่องลงมาถึงเมืองอ่างทอง หยุดพักอยู่ ๒ วัน
สั่งเจ้าเมืองกรมการให้หาม้าพาหนะ กับคนหาบหามสิ่งของ เพื่อจะเดินทางบกไปเมืองสุพรรณบุรี เวลานั้นพระยาอินทรวิชิต (เถียร)
เป็นผู้ว่าราชการจังหวัดอ่างทอง แกได้รับราชการ ในกรมมหาดเล็กแต่ในราชการที่ ๔ เคยอุ้มฉันมาเมื่อยังเป็นเด็ก จึงคุ้นกันสนิทกว่า
ขุนนางที่เป็นชาวหัวเมืองแต่สังเกตดูแกไม่เต็มใจจะให้ฉันไปเมืองสุพรรณ บอกว่า หนทางไกลไม่มีทางที่จะพักแรม
และท้องทุ่งที่จะเดินทางไปก็ยังเป็นน้ำเป็นโคลน ถ้าฉันไปเกรงจะลำบากนัก ฉันตอบว่า เมื่อขึ้นไปเมืองเหนือได้เคยเดินบกทางไกล ๆ
มาหลายแห่งแล้ว เห็นพอจะทนได้ไม่เป็นไรดอกทั้งได้สั่งให้เรือไปคอยรับ อยู่ที่เมืองสุพรรณ พวกเมืองสุพรรณรู้กันหมดว่าฉันจะไป
ถ้าไม่ไปก็อายเขา แกได้ฟังตอบก็ไม่ว่ากระไรต่อไปแต่แกไม่นิ่ง ออกจากฉันแกไปหาพระยาวรพุทธิโภคคัยซึ่งเป็นผู้ใหญ่ในราชการที่ไปกับฉันไปถามว่า
“นี่ในกรมท่านไม่ทรงทราบหรือว่าเขา ห้ามไม่ให้เจ้านายเสด็จไปเมืองสุพรรณทำไมเจ้าคุณไม่ทูลห้ามปราม” พระยาวรพุทธิฯ
ก็เห็นจะออกตกใจมาบอกฉันตามคำที่พระยาอ่างทองว่าฉันสั่งพระยาวรพุทธิฯ ให้กลับไปถามพระยาอ่างทองว่า ห้ามเพราะเหตุใด
แกรู้หรือไม่ พระยาอ่างทอง บอกมาว่า “เขาว่าเทพารักษ์หลักเมืองสุพรรณไม่ชอบเจ้านาย ถ้าเสด็จไปมักทำให้เกิด ภัยอันตราย”
ฉันได้ฟังก็เข้าใจขณะนั้นว่าเหตุที่พระยาอ่างทองไม่อยากให้ฉันไปเมืองสุพรรณ คงเป็นเพราะแกมีความภัคดีต่อพระราชวงศ์
เกรงว่าจะเกิดภัยอันตรายแก่ฉันจึงห้ามปรามถ้าเป็นเจ้านายพระองค์อื่นก็เห็นจะคิดอุบายบอกปัดไม่จัดหาพาหนะถวายแต่ตัวฉันเผอิญ
เป็นทั้งเจ้าและเป็นนายของแกในตำแหน่งราชการ ไม่กล้าบอกปัด จึงพยายามห้ามอย่างนั้นฉันสั่งพระยาวรพุทธิฯให้ไปชี้แจงแก่
พระยาอ่างทองว่าฉัน เคยได้ยินมาแล้วว่าไม่ให้เจ้านายเสด็จไปเมืองสุพรรณแต่ยังไม่รู้ว่าห้ามเพราะเหตุใด
เมื่อได้ฟังคำอธิบายของพระยาอ่างทองว่าเพราะเทพารักษ์หลักเมืองสุพรรณไม่ชอบ เจ้านาย ฉันคิดว่าเทพารักษ์มีฤทธิ์เดชถึงสามารถ
จะให้ร้ายดีแก่ผู้อื่นได้ จะต้องได้สร้างบารมีมาแต่ชาติปางก่อน ผลบุญจึงบันดาลให้มาเป็นเทพารักษ์ศักดิ์สิทธิ์ถึงเพียงนั้นก็การสร้างบารมี
นั้นจำเป็นต้องประกอบด้วยศีลธรรมความดี ถ้าปราศจากศีลธรรมก็หาอาจ จะเป็นเทพารักษ์ศักดิ์สิทธิ์ได้ไม่ เพราะฉะนั้นฉันเห็นว่าเทพารักษ์หลักเมืองสุพรรณคงอยู่ในศีลธรรมรู้ว่าฉันไปเมืองสุพรรณเพื่อจะทำนุบำรุงบ้านเมืองให้ราษฎรอยู่เย็นเป็นสุข ยิ่งขึ้นกว่าแต่ก่อนคงจะกลับยินดีอนุโมทนาเสียอีกไม่เห็นว่าน่าวิตกอย่างไร พระยาอ่างทองจนถ้อยคำสำนวนก็ไม่ขัดขวางต่อไปฉันออกจากเมืองอ่างทอง
แต่พอรุ่งเช้า ต้องลงเรือข้ามลำน้ำน้อยที่ตั้งเมืองวิเศษไชยชาญแต่ก่อน แล้วขี่ม้าต่อไป ท้องที่ในระหว่างเมืองอ่างทองกับเมืองสุพรรณเป็นทุ่งตลอดทางเวลานั้นเป็นต้นฤดูแล้งบางแห่งแผ่นดินแห้งพอขี่ม้าควบได้
บางแห่งยังไม่แห้งสนิทได้แต่ขี่สะบัดย่าง บางแห่งก็เป็นน้ำเป็นโคลน ต้องให้ม้าเดินลุยน้ำไปแต่เป็นที่นา มีหมู่บ้านราษฎรเป็นระยะออกไปจนใกล้จะต่อแดนเมืองสุพรรณจึงเป็นป่าพง ที่ว่างอยู่ตอนหนึ่งเรียกว่า “ย่านสาวร้องไห้”
ชื่อนี้เคยได้ยินเรียกหลายแห่ง หมายความเหมือนกันหมดว่าที่ตอนนั้นเมื่อฤดูแล้งแห้งผากคนเดินทางหาน้ำกินไม่ได้ฉันขี่ม้า
ไปตั้งแต่เช้าจนสายออกจะหิวเหลียวหาคน พวกหาบอาหารก็ตามไม่ทัน ถึงบ้านชาวนาแห่งหนึ่ง มีพวกชาวบ้านพากันออกมานั่ง คอยรับและมีแก่ใจหาสำรับกับข้าวตั้งเรียงไว้ที่หน้าบ้านเตรียมเลี้ยงพวกฉันที่จะผ่านไปฉันลงจากม้าไปปราศรัยแล้วเปิดฝาชี
สำรับดูเห็นเขาหุงข้าวแดงแต่เป็นข้าวใหม่ปีนั้น มาเลี้ยงกับปลาแห้งปีใหม่นั้นเหมือนกัน นอกจากนั้นมีกับข้าวอย่างอื่นอีกสองสามสิ่ง ซึ่งไม่น่ากิน เห็นแต่ข้าวใหม่กับปลาแห้งก็อยากกินด้วยกำลังหิว เลยหยุดพักกินข้าว ที่ชาวบ้านเลี้ยงอร่อยพิลึก ยังไม่ลืมจนบัดนี้
สังเกตดูชาวบ้านเห็นพวกเรากินเอร็ดอร่อย ก็พากันยินดี ข้าวปลาบกพร่องก็เอาเพิ่มเติมจนกินอิ่มกันหมดคงรู้สึกว่าหามาไม่เสียแรงเปล่า เมื่อกินอิ่มแล้วฉันวางเงินปลีกให้เป็นบำเหน็จทุกสำรับพ้นทุ่งนาในแขวงเมืองอ่างทอง ต้องฝ่าพงย่านสาวร้องไห้ไปสักชั่วนาฬิกาหนึ่ง ก็ออกท้องทุ่งในแขวงเมืองสุพรรณบุรีเมื่อใกล้จะถึงชาวเมืองแลเห็นต้นตาลเป็นป่าใหญ่คล้ายกับที่เมืองสุพรรณบุรีนึกขึ้นถึงนิทานที่เคย
ได้ฟังเขาเล่าเมื่อตามเสด็จ ไปเมืองเพชรบุรี แต่ฉันยังเป็นทหารมหาดเล็กซึ่งอ้างเป็นมูลของภาษิตว่า ”เมืองสุพรรณ
มีต้นตาลน้อยกว่าเมืองเพชรบุรีต้นเดียว” ดูก็ขันอยู่นิทานนั้นว่ามีชายชาวสุพรรณ ๒ คนไปยังเมืองเพชรบุรีวันหนึ่งเพื่อนฝูงชาวเมืองเพชรหลายคนชวน
ไปกินเหล้าที่โรงสุรา พอกินเหล้าเมาตึงตัวเข้าด้วยกันก็คุยอวดอ้างกันไปต่าง ๆ ตามประสาขี้เมา คนที่เป็น ชาวบ้านเมืองเพชรคนหนึ่งอวดขึ้นว่า เมืองไหนๆ ไม่มีต้นตาลมากเหมือนเมืองเพชรบุรีคนที่เป็นชาวเมืองสุพรรณบุรีมีต้นตาลมากกว่าเมืองเพชรเป็นไหนๆ คนชาวเมืองเพชรออกเคือง
ว่าเมืองสุพรรณเล็กขี้ประติ๋ว เมืองอื่นที่ใหญ่กว่าเมืองสุพรรณก็ไม่มีต้นตาลมากเท่าเมืองเพชรบุรี คนเมืองสุพรรณขัดใจตอบว่า อะไรๆ ที่เมืองสุพรรณมีดีกว่าเมืองเพชรถมไปทำไมต้นตาลจะมีมากกว่าไม่ได้เลยเถียงกันจนบังเกิดโทสะทั้งสองฝ่าย เกือบจะชกกันขึ้นคนชาวเมืองสุพรรณเห็นพวกเมืองเพชรมากกว่าก็รู้สึกตัว ยอมรับว่า“เอาเถอะต้นตาลเมืองสุพรรณมีน้อยกว่าเมืองเพชรต้นหนึ่ง” พวกชาวเมืองเพชรชนะก็พอใจเลยดีกันอย่างเดิม เขาเล่ามาดังนี้
ทางจากเมืองอ่างทองไปเมืองสุพรรณเป็นทางไกลและในเวลานั้นยังลำบาก สมดังพระยาอ่างทองว่าขี่ม้าไปตั้งแต่เช้าจนเย็นฉันเองรู้สึกเพลียถึงออกปากถามคนขี่ม้านำทางว่าเมื่อไหร่จะถึงหลายหนจนจวนพลบค่ำจึงไปถึงทำเนียบที่พัก
ณ เมืองสุพรรณบุรี