วัดหลวง วัดในเมืองไทยสามารถจำแนกตามศรัทธาของผู้สร้างได้เป็น2ประเภทหลักๆ คือ วัดหลวง หรือพระอารามหลวง และวัดราษฎร์ ซึ่งเป็นวัดที่ราษฎรสร้าง ทั้งนี้วัดราษฎร์สามารถที่จะยกฐานะขึ้นเป็นวัดหลวงได้ ตามพระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ121 ( พ.ศ ๒๔๔๕ ) กล่าวไว้ในมาตราที่ ๕ หมวดที่ ๓ ว่า พระอารามหลวง คือวัดที่พระเจ้าแผ่นดินทรงสร้าง หรือทรงพระกรุณาโปรดให้เข้าในบัญชีวัดว่าเป็นพระอารามหลวง ใน พ.ศ๒๔๘๔ มีการแก้ไขนิยามของวัดหลวงตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๔๘๔ ว่าหมายถึง วัดที่ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา พระอารามหลวง มีลักษณะต่างจากวัดราฎร์ที่สำคัญคือ เป็นวัดที่พระมหากษัตริย์ สมเด็จพระราชินี หรือสมเด็จพระยุพราช ทรงสร้างหรือบูรณะปฏิสังขรณ์ เป็นส่วนพระองค์ หรือวัดที่พระบรมวงศนุวงศ์ และข้าทูลละอองธุลีพระบาทสร้างหรือปฏิสังขรณ์ขึ้น แล้ว ถวายเป็นพระอารามหลวง ประการสุดท้ายคือเป็นวัดที่ราษฎรสร้างหรือบูรณะปฏิสังขรณ์ มีความงดงามและมีคุณสมบัติครบถ้วนตามที่คณะสงฆ์กำหนดไว้ และได้ขอพระราชทาน ยกขึ้นเป็นพระอารามหลวง
หากเปรียบเทียบพระอารามหลวงในสมัยกรุงศรีอยุธยาและสมัยรัตนโสินทร์แล้ว จะเห็นว่าพระอารามหลวงในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็น ซึ่งมีนานปรากฏอยู่ในทำเนียบ สมณศักดิ์ของเก่า เกือบแทบทั้งหมดเป็นวัดซึ่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินได้ทรงสร้าง สถาปนาหรือบูรณะปฏิสังขรณ์ขึ้น แต่พระอารามหลวงในสมัยรัตนโกสินทร์นี้จำนวน มากที่เป็นวัดที่เจ้านายราชศ์ และขุนนางสร้างแล้วถวายเป็นวัดหลวง |